می‌خوام تجربه خودم در مورد پانیک اتک رو براتون بازگو کنم. دو سال پیش بعد از اینکه فرد مورد علاقه‌م به من پشت کرد، از نظر روحی به شدت به هم ریخته بودم. توی همون دوران بود که کارم رو هم از دست دادم. اون روزها یکی از پرتنش‌ترین و پر‌اضطراب‌ترین دوران‌های زندگی من بودن. من با این وضعیت زندگی می‌کردم تا اینکه به مشکل برخوردم.
یک شب با احساس تنگی نفس شدید و توهم اینکه الان در حال مرگ هستم بیدار شدم. این وضعیت اونقدر بغرنج بود که واقعاً در تنهایی فکر می‌کردم دارم می‌میرم و نمیدونستم باید چیکار کنم. اما بعد از چند دقیقه به حالت عادی برگشتم. این وضعیت بارها و بارها تکرار شد. شب، روز، توی فروشگاه، کنار دوستان و …. وقتی به پزشک عمومی مراجعه کردم گفت احتمالاً به اختلال پنیک اتک مبتلا شدم و باید به روانشناس مراجعه کنم.
به دنبال یک کلینیک روانشناسی گشتم و با بوجیکا آشنا شدم. توی این کلینیک تا مدتها تحت درمانهای روانشناسی و دارویی قرار گرفتم. روانشناس‌های بوجیکا به من کمک کردن که به زندگی عادی خودم برگردم. اگر شما هم به دلایل مختلفی با این اختلال دست به گریبان هستید، تحملش نکنید، بلکه درمانش کنید. کلینیک بوجیکا یکی از مکان‌هایی هست که می‌تونه شما رو به زندگی عادی خودتون برگردونه.
پنیک اتک چیست؟
پنیک اتک یا حمله پنیک نوعی وحشت‌زدگی شدید است. هنگام وقوع این حمله شدید اضطرابی، فرد احساس می‌کند که در حال مرگ است. این نوع حمله ممکن است روزی یک و یا حتی چند بار اتفاق بیفتد. پنیک اتک در دسته اختلالات اضطرابی قرار دارد. در واقع در یک لحظه ترس بسیار شدید به فرد وارد می‌شود. ترسی که ممکن است هیچ دلیل خاصی نداشته باشد.
اما پس از چند بار رخ دادن، شخص همیشه نگران این موضوع است که دوباره این حمله به او دست بدهد. این نوع حمله اضطرابی معمولاً فقط در حد چند دقیقه طول می‌کشد. هنگام بروز حمله پنیک شخص تصور می‌کند که سکته قلبی کرده و یا در حال مرگ است. بسیاری از افرادی که مبتلا به این حمله هستند فکر می‌کنند که پنیک می‌تواند به بیماری‌های جسمی شدید منجر شود.
این یک تصور اشتباه است. اما باید این نکته را مد نظر قرار داد که افرادی که دچار حمله پنیک می‌شوند، در معرض خطر خودکشی قرار دارند؛ بنابراین هر چه زودتر باید برای درمان این اختلال اقدام کرد. البته بسیاری از افراد ممکن است در طول مدت زندگی خود چند بار دچار این حمله‌ها شوند؛ بنابراین الزاماً دچار این اختلال نیستند. اما اگر تعداد دفعات این حمله‌ها زیاد شد، احتمال این می‌رود که فرد به این اختلال دچار شده است.
علائم پنیک اتک
هنگام بروز پنیک اتک، فرد با علائم جسمی و روحی شدیدی مواجه خواهد شد. این علائم به صورت ناگهانی ایجاد می‌شوند. یکی از نکات منفی این اختلال این است که در هر مکانی و در هر لحظه‌ای ممکن است اتفاق بیفتد. به طور مثال هنگام رانندگی ممکن است این حملات به طور ناگهانی شروع شوند. در چنین لحظه‌ای احتمال وقوع حادثه برای فرد زیاد خواهد شد. علائم پنیک اتک به طور ناگهانی شروع شده و به مرور به اوج شدت خود می‌رسند.
برخی از نشانه‌های این اختلال شامل موارد ذیل می‌شوند؛
● افزایش شدید ضربان قلب
● احساس ضعف سستی و بی حسی
● تعریق شدید
● تنگی نفس شدید
● ایجاد لرزش در بدن
● گرگرفتگی شدید و یا احساس سرمای شدید
● ایجاد درد و سنگینی در قفسه سینه
● حالت تهوع
● احساس خفگی
● احساس سوزن سوزن شدن در بدن
● احساس سبکی و بی‌وزنی در سر
● سرگیجه
● خشک شدن دهان
● تکرر ادرار
● زنگ زدن گوش
● احساس دل‌پیچه و درد معده
● احساس ترس بسیار شدید
● احساس مرگ
● از دست دادن تعادل و یا ترس از آن
● غش کردن
● ایجاد احساسات عجیب مانند غیرواقعی بودن یا جدا شدن از بدن خود
● احساس مسخ شدن، در واقع فرد تصورات عجیبی نظیر این که “من خودم نیستم” خواهد داشت
● وزوز کردن گوش
● گردن درد
● احساس سردرد
● گریه کردن
● فریادهای شدید و غیر قابل کنترل
نکته‌ای که در مورد ایجاد علائم پنیک اتک وجود دارد این است که این علائم حدوداً ۳۰ دقیقه طول می‌کشند. اما در این ۳۰ دقیقه اوج و فرود دارند. معمولاً در ۱۰ دقیقه اول این علائم به اوج خود می‌رسند. پس از آن کم‌کم فروکش کرده و تا حدود ۳۰ دقیقه بعد به طور کامل از بین می‌روند.
علتهای ایجاد اختلال پنیک اتک
همانطور که گفتیم پنیک اتک نوعی اختلال است که با ترس بسیار شدید همراه است. البته که ترس یک واکنش طبیعی بدن در مقابل خطر است. به طور مثال وقتی که یک حیوان وحشی به شما حمله می‌کند، شما بسیار ترسیده و فرار می‌کنید. اما این موضوع زمانی ایجاد اختلال می‌کند که در واقعیت هیچ موضوع خطرناکی وجود ندارد که بخواهید از آن بترسید. اما به طور ناگهانی دچار ترس شدید می‌شوید. اختلال پنیک اتک به دلایل مختلفی می‌تواند بروز کند. معمولاً عوامل زیستی، ژنتیکی، روانی و اجتماعی می‌توانند در بروز این اختلال دخیل باشند. در ادامه به بررسی هر کدام از این موارد می‌پردازیم؛
● ایجاد پنیک اتک به دلیل مسائل ژنتیکی
ژنتیک و وراثت یکی از مواردی است که می‌تواند در بروز پنیک اتک دخیل باشد. برخی از تحقیقات نشان می‌دهند که اقوام درجه یک فرد مبتلا به پنیک، ۴ تا ۸ برابر بیشتر ممکن است به این اختلال دچار شوند. به طور کلی وراثت می‌تواند در بروز بسیاری از بیماری‌های جسمی و روحی تاثیرگذار باشد.
● ایجاد پنیک اتک به دلیل مسائل زیستی و بیولوژیکی
عوامل زیستی و بیولوژیکی یکی دیگر از مواردی است که می‌تواند منجر به ایجاد اختلال پانیک اتک شود. تحقیقات نشان داده است در برخی افراد مبتلا به این اختلال، نشانه‌هایی از مشکلات و ناهنجاری‌هایی در ساختار و کارکرد بخش‌هایی از مغز وجود دارد. برخی از این بیماران دارای آسیب‌هایی در قسمت لوب گیجگاهی سمت راست مغز خود هستند. گاهی از اوقات انتقال‌دهنده‌های عصبی موجود در مغز دچار اختلال و عدم تعادل می‌شوند. این موضوع نیز می‌تواند به ایجاد پنیک کمک کند. همچنین برخی از تحقیقات نشان می‌دهند که بعضی از انواع بیماری‌ها می‌توانند در ایجاد حملات پنیک تاثیرگذار باشند. در ادامه به این موارد اشاره می‌کنیم؛
- پرکاری غده تیروئید در برخی از موارد منجر به این حملات می‌شود.
- پرولاپس دریچه میترال نیز می‌تواند عاملی برای تمرار این حملات باشد. این عارضه در واقع این گونه است که یکی از دریچه‌های قلب به درستی بسته نمی‌شود.
- مورد دیگری که ممکن است به ایجاد حملات پنیک کمک کند، هیپوگلیسمی یا قند خون پایین است.
- مصرف مواد تحریک‌زا مانند کوکائین، کافئین و آمفتامین نیز در این موضوع دخیل هستند.
- در افرادی که در حال ترک اعتیاد هستند نیز این موضوع ممکن است اتفاق بیفتد. در واقع حملات پنیک می‌تواند جزء علائم ترک اعتیاد باشند.
● ایجاد پنیک اتک به دلیل عوامل روانی و اجتماعی
یکی دیگر از عوامل مهم در ایجاد پنیک اتک، مسائل روانی و اجتماعی هستند. افرادی که دچار استرس زیادی هستند، در معرض این خطر قرار دارند. حال در بین افراد مبتلا به استرس زیاد، برخی نسبت به این استرس‌ها بسیار حساس‌تر و آسیب پذیر‌تر هستند. مسائل خانوادگی نیز در این مورد اهمیت دارد. به طور مثال افرادی که در خانواده‌های مضطرب زندگی می‌کنند، بیشتر در معرض این موضوع قرار دارند. تجارب سخت، تلخ و ناراحت‌کننده مانند عزاداری و از دست دادن عزیز نیز می‌توانند پایه‌گذار ایجاد این اختلال شوند.
یا افرادی که در کودکی آسیب‌های جسمی و جنسی زیادی را تجربه کرده‌اند، بسیار در معرض این اختلال قرار دارند. در واقع وقتی که فرد در گذشته در مقابل عوامل اضطراب‌زای شدید قرار گرفته اما نتوانسته واکنش دفاعی درستی را انجام دهد، این اختلال بروز خواهد کرد. علائم اضطرابی موجود در گذشته در صورت عدم درمان به مرور زمان منجر به علائم شدیدتری مانند پنیک خواهند شد. اما اگر به صورت کلی‌تر بخواهیم به این موضوع نگاه کنیم، هر عاملی که اضطراب شدید در فرد ایجاد کند ممکن است در آینده به بروز پنیک منجر شود. مواردی نظیر:
جدایی‌های اتفاق افتاده در کودکی و بزرگسالی مانند شکست‌های عشقی و یا مرگ و از دست دادن افراد وابسته به آنها مانند پدر، مادر، همسر، فرزند و…
- افزایش مسئولیت‌های کاری در محیط کار و ایجاد فشارهای روانی ناشی از آنها
- داشتن والدین سمی و رفتارهای نادرست آنها با فرد
- عدم توانایی انجام واکنش درست در هنگام خشم
- ابتلا به اختلالات دیگری همچون فوبیاهای مختلف
- اعتیاد و مصرف مواد مخدر و الکل
- فعالیت‌های جسمی شدید
- فعالیت‌های جنسی
درمان اختلال پنیک اتک
پنیک اتک با تمام آزارهایی که به بیمار می‌دهد، آنقدرها هم ترسناک نیست؛ زیرا خبر خوب در مورد این اختلال این است که کاملاً می‌توان آن را درمان کرد. معمولاً دو نوع درمان عمده برای درمان این اختلال به کار می‌رود؛ دارودرمانی و درمان شناختی-رفتاری دو درمان مهم و اصلی برای این اختلال محسوب می‌شوند. در کنار این دو مورد، گروه درمانی و خانواده درمانی نیز بسیار می‌توانند در این روند تاثیرات مثبتی بگذارند. البته نکات دیگری نیز در درمان این اختلال وجود دارند که بسیار مهم هستند.
به طور مثال مواد غذایی مصرفی توسط بیمار در بهبود یا بدتر شدن پنیک اثر دارند. فرد مبتلا به این اختلال باید از غذاهایی که باعث افزایش اضطراب می‌شوند پرهیز کند. چای، قهوه، شیرینی، شکر و فست‌فودها در افزایش اضطراب تاثیر دارند. همچنین مصرف لبنیات، موز، مواد حاوی امگا ۳ مانند ماهی و مصرف ویتامین ب کمپلکس در درمان این اختلال بسیار موثر است. در ادامه به توضیح درمانهای اصلی این اختلال می‌پردازیم؛
● درمان دارویی برای پنیک اتک
یکی از درمانهای مهم برای پنیک اتک، درمان دارویی است. دو داروی آلپرازولام و پاروکستین از اصلی‌ترین داروهای درمان پنیک هستند. اغلب داروهایی که از بازجذب سروتونین و کلومیپرامین جلوگیری می‌کنند می‌توانند در درمان این اختلال موثر باشند. همچنین داروهای بازدارنده منوآمین اکسیداز نیز از جمله داروهای درمانی پنیک هستند. داروهایی که برای درمان این اختلال به کار می‌روند، ضدافسردگی‌های سه حلقه‌ای و چهار حلقه‌ای نام دارند.
داروی ونلافاکسین یکی از داروهایی است که در این اختلال استفاده می‌شود. این دارو از جمله داروهایی است که از نوع بازدارندگان بازجذب سروتونین محسوب می‌شود. داروی بوسپیرون نیز در این دسته از داروها می‌گنجد. از آنجایی که ونلافاکسین یکی از داروهای تایید شده برای درمان اختلال اضطراب فراگیر است، برای پنیک نیز معمولا به کار می‌رود. از جمله داروهای دیگری که برای درمان این اختلال به کار می‌روند، سرترالین، سیتالوپرام، فلووکسامین، پاروکستین، بنزودیازپین‌ها و فلوکستین هستند.
فلوکستین از جمله داروهایی است که برای افرادی که افسردگی و اختلال پنیک را همزمان با هم تجربه می‌کنند، تجویز می‌شود. یکی از نکاتی که در دارو درمانی وجود دارد این است که پزشک باید اختلالات دیگر را نیز مورد ارزیابی قرار دهد. به طور مثال اختلالاتی مانند افسردگی و انواع اعتیادها حتما باید مورد بررسی قرار گیرند.
● درمان های شناختی رفتاری برای پنیک اتک
یکی دیگر از اصلی‌ترین درمان‌ها برای اختلال پنیک اتک، درمانهای شناختی رفتاری هستند. در اینکه این نوع درمان به تنهایی چقدر در درمان پنیک اثر دارد، هنوز شبهاتی وجود دارد. اما برخی از تحقیقات نشان داده‌اند که نسبت به درمان دارویی تاثیرات بیشتری دارد. اما نتایج برخی از تحقیقات نیز برعکس هستند. یعنی تاثیرات درمان دارویی را نسبت به این درمان‌ها بیشتر دانسته‌اند.
اما نکته مهمی که در اغلب تحقیقات وجود دارد این است که هر کدام از این درمان‌ها به تنهایی نمی‌توانند اثر کاملی داشته باشند. درمان‌هایی که این دو مورد یعنی درمان دارویی و درمان شناختی رفتاری با یکدیگر ترکیب شده‌اند، نتایج بسیار مثبت‌تری داشته‌اند. اقدام مهم در درمان شناختی رفتاری این است که بیمار را از افکار و عقاید غلط خود آگاه می‌کنند.
همچنین سعی می‌کنند او را به طریقه درستی با حملات پنیک آشنا کنند. در واقع در این درمان سعی می‌شود بیمار را متقاعد کنند که حملات پنیک چیست، چه مدت طول می‌کشد و چه اثراتی بر روی او دارد. بیمار در این درمان متوجه می‌شود که پس از حملات پنیک قرار نیست بمیرد؛ بلکه مدت کوتاهی باید آن را تحمل کند و سپس به روال عادی بر خواهد گشت.
بیمار در هنگام پنیک اتک چه باید بکند؟
گفتیم درمانهای شناختی رفتاری به همراه درمان دارویی در کنار یکدیگر می‌توانند اختلال پنیک اتک را درمان کنند. اما در طول مدت درمان، خود بیمار هم باید همکاری کند. یکی از این موارد توجه به مواد غذایی مصرفی توسط او است. بیمار باید از خوردن برخی از مواد غذایی که اضطراب را تشدید می‌کنند پرهیز کند. یکی از انواع مواد غذایی که تاثیر زیادی در افزایش اضطراب دارد، قهوه است. در نتیجه قهوه می‌تواند حملات پانیک را نیز بیشتر و شدیدتر کند.
همچنین این ماده غذایی موجب می‌شود که طول مدت حمله نیز بیشتر شود؛ پس بیمار حتماً باید در مواد غذایی مصرفی خود دقت داشته باشد. نکته دیگر این است که در هنگام حمله اگر تنها هستید، سعی کنید وارد جمع شوید. تمام تلاش خود را بکنید تا حواستان را به یک موضوع دیگر منعطف کنید. تنفس عمیق می‌تواند در هنگام حمله، اندکی از شدت آن بکاهد. فرد باید با آگاهی کامل و اعتقاد به اینکه این حملات هیچ خطر جانی برای او ندارند، خود را آرام‌تر کند.
از آنجایی که حملات پنیک طول مدت کمی دارند، فکر کردن به این نکته نیز می‌تواند کمک‌کننده باشد. فرد باید مدام به خود یادآوری کند که به زودی این حملات تمام می‌شوند. تصویرسازی‌های زیبا و آرامبخش نیز می‌تواند در توقف در علائم تاثیرگذار باشد. البته علت اصلی بروز پنیک اتک در طول مدت آن تاثیر دارد. اما به طور کلی قسمت شدید آن حداکثر ده دقیقه طول می‌کشد و پس از آن فرد می‌تواند بیشتر به اوضاع مسلط شود. دقت کنید که انجام منظم ورزش به خصوص ورزش‌هایی مانند یوگا بسیار می‌تواند در روند درمان تاثیرگذار باشد.
آیا هر حمله پنیک نشان دهنده اختلال پنیک اتک است؟
پیش‌تر نیز اشاره کردیم که هر کدام از ما ممکن است در طول زندگی خود چند بار پنیک نیک را تجربه کنیم؛ زیرا همه ما ممکن است در طول زندگی در موقعیت‌هایی قرار بگیریم که دچار ترس و اضطراب بسیار شدید شویم. به طور مثال فردی که از سگ می‌ترسد در مواجهه با این حیوان دچار ترس و اضطراب شدید می‌شود. این ترس و اضطراب می‌تواند باعث بروز حمله پنیک شود.
یا مثلاً فردی که از بودن در جمع خجالت کشیده و دچار اضطراب شدید می‌شود، ممکن است در همان موقعیت این حملات را تجربه کند. اما این موضوع لزوماً به معنی داشتن اختلال پنیک اتک نیست. همانطور که اگر فردی هر از گاهی درد معده را تجربه کند، لزوما به این معنی نیست که زخم معده و بیماری‌های حاد گوارشی دارد. در مورد حملات پنیک نیز به همین ترتیب است. این موضوع به عواملی بستگی دارد که در ادامه به آنها اشاره می‌کنیم؛
● یکی از مشخصه‌های اصلی برای اختلال پانیک اتک این است که در هر زمانی ممکن است بروز کند. یعنی لزوماً نباید در یک محیط یا موقعیت اضطراب‌زا قرار بگیرید. بلکه بدون هیچ پیش‌بینی در یک موقعیت عادی نیز ممکن است به این حملات دچار شوید؛ بنابراین اگر حملات پنیک در دفعات زیاد و در موقعیت‌های عادی رخ دهند، می‌توان از آن به عنوان یک اختلال یاد کرد.
● از دیگر مشخصه‌های اصلی اختلال پنیک اتک این است که فرد همیشه در مورد تکرار مجدد این حملات بسیار نگران است. فرد مبتلا به این اختلال دقیقا نمی‌داند که آیا دوباره علائم در او ظاهر می‌شوند یا نه! او همیشه نگران است که حملات دوباره شروع شده و او در وضعیت نامناسب یا خطرناکی باشد. به طور مثال فردی که رانندگی می‌کند و مبتلا به این اختلال است، مدام نگرانی جان خود و یا اطرافیان را دارد. او می‌ترسد که در هنگام رانندگی حملات به او دست داده و او و سایر سرنشینان خودرو را دچار حادثه کند.
● در مورد قبلی گفتیم شخص همیشه نگران تکرار مجدد حملات است. این نگرانی موجب می‌شود که در سبک زندگی فرد تغییرات زیادی ایجاد شود. به طور مثال اگر قبلا در یک مکان یا موقعیتی دچار پنیک اتک شده است، سعی می‌کند دیگر در آن موقعیت حضور نیابد. به مرور زمان فرد رغبت کمتری برای بیرون رفتن از خانه خواهد داشت. همین موضوع موجب می شود که به انزوا، عدم اعتماد به نفس و افسردگی و حتی خودکشی دچار شود.
از برآیند این سه مورد نتیجه می‌گیریم که حملات پنیک زمانی می‌توانند یک اختلال یا بیماری محسوب شوند که سه نشانه در فرد وجود داشته باشد؛ اول تکرار زیاد حملات، دوم نگرانی‌های همیشگی فرد از حمله مجدد و سوم دوری از موقعیت‌ها و مکان‌های مختلف.
فراوانی و سن بروز پنیک اتک
اختلال پنیک اتک معمولا در سنین ۲۵ تا ۳۰ سالگی و ۴۵ تا ۵۰ سالگی بیشتر شایع است. علائم این اختلال معمولاً در اواخر نوجوانی و اوایل جوانی آغاز می‌شوند. این علائم در کودکان نیز گاهی مشاهده می‌شوند. اما می‌توان گفت نوجوانان نسبت به کودکان بیشتر به آن دچار می‌شوند. همچنین علائم پنیک اتک در زنان بیشتر از مردان اتفاق می‌افتد.
تشخیص اختلال پنیک اتک
می‌توان گفت یک تست یا آزمایش استاندارد که مختص تشخیص پنیک اتک باشد وجود ندارد. تشخیص این اختلال معمولاً توسط روانشناس یا روانپزشک انجام می‌شود. روانپزشک از بیمار شرح حال خواسته بر روی او بررسی‌های روانشناختی انجام می‌دهد. همچنین بر مبنای معیارهای تشخیصی و آماری یا همان (DSM-5) فرد را مورد ارزیابی قرار می‌دهد. روانشناس یا روانپزشک سوالاتی را از بیمار می‌پرسد که نشانگر وجود علائم پنیک اتک هستند.
البته در این موارد روانشناس باید مطمئن شود که این علائم در اثر بیماری قلبی و یا مواردی نظیر آن نیستند. به طور مثال روانشناس از فرد می‌پرسد که آیا ترس و اضطراب شدید و ناگهانی را تجربه کرده است؟ آیا این ترس و اضطراب چند دقیقه طول کشیده است؟ آیا علائمی مانند افزایش ناگهانی ضربان قلب، احساس تنگی نفس، سرگیجه، لرزش بدن، تعریق شدید و نظایر آن را تجربه کرده است؟ در نهایت روانشناس با پرسیدن تمام علائم اختلال پنیک که قبل‌تر به آنها اشاره کردیم و ارزیابی موارد دیگر، از وجود این اختلال مطمئن خواهد شد.
اختلال پنیک اتک و خودکشی
تحقیقات نشان داده‌اند که افرادی که به اختلال پنیک اتک دچار هستند، بیشتر از افراد دیگر در معرض خودکشی قرار دارند؛ بنابراین فردی که به این اختلال دچار است، باید هرچه زودتر برای درمان اقدام کند. در طول مدت درمان، خانواده و اطرافیان فرد نیز باید همواره از او حمایت کرده و در کنار او باشند.
سخن پایانی
متاسفانه افراد در جامعه ما برای درمان اختلالات روانی و روحی ارزشی قائل نیستند. اما باید بدانید که بسیاری از اختلالات روانی مانند زنجیر به یکدیگر متصل هستند. در واقع اگر یک اختلال درمان نشود، خود می‌تواند منجر به بروز اختلالات دیگری شود. اختلال پنیک اتک نیز از این موارد است. در این مقاله آموختیم که این اختلال می‌تواند به عدم اعتماد به نفس و افسردگی منجر شود.
هر کدام از این موارد خود به تنهایی می‌توانند زندگی فرد را دچار مشکلات زیادی کنند. درمان پنیک اتک و یا اختلالات دیگر روانی را جدی بگیرید. کلینیک روانشناسی بوجیکا از جمله مکان‌هایی است که با بهره‌گیری از روانشناس‌های مجرب می‌تواند شما را در بهبود کیفیت زندگی یاری دهد.
مطالب پیشنهادی:
- تست افسردگی بک و 4 روش آن
- ناخن جویدن کودکان
- اختلال شخصیت چیست
- ناخن جویدن کودکان دلایل و درمان آن
- امید به زندگی
- معرفی بهترین کتاب‌های روانشناسی
- زودانزالی چیست و3علل آن
- سرد شدن رابطه بعد از زایمان
