یکپارچگی حسی و حرکتی در اوتیسم | تمرینات حسی حرکتی برای کودکان اوتیسم

آخرین بروزرسانی آذر ۳, ۱۴۰۰ ۶۷۳

یکپارچگی حسی و حرکتی در اوتیسم

کودکان دارای اوتیسم به بدعملکردی سیستم حسی و حرکتی مبتلا هستند. آن ها ممکن است نسبت به محرک های محیطی در حوزه ی شنیداری،لمسی، بصری وچشایی واکنش حسی ضعیف ویا برعکس شدید نشان دهند. فرایند یکپارچگی حسی و حرکتی بر این باور است که یکپارچگی حسی و حرکتی در دریافت حسی منشا کلیه مهارت ها وعملکرد فرد می باشد.

یکپارچگی حسی و حرکتی یک فرایند عصب شناختی است که طی آن محرک های حسی دریافتی از جانب کودک تفسیر و متحد می شود.

مشکلات حسی کودکان دارای اوتیسم زمینه را برای بروز رفتار هایی چون تکان خوردن، چرخیدن،و برخی رفتارهای نابهنجار درآن ها را فراهم می کند. از طریق فرایند یکپارچگی حسی می توان بسیاری از مشکلات حسی این کودکان را بر طرف نمود. اگر مشکلات حسی این کودکان ازبین رود همین طور از مشکلات رفتاری آن ها نیز کاسته خواهد شد.

photo ۲۰۱۷ ۱۱ ۱۸ ۱۱ ۳۲ ۳۵ 300x236 - یکپارچگی حسی و حرکتی در اوتیسم | تمرینات حسی حرکتی برای کودکان اوتیسم — یکپارچگی حسی و حرکتی در اوتیسم

یکپارچگی حسی و حرکتی چیست ؟

تئوری یکپارچگی حسی برای توضیح کاملتر روابط بین رفتار و عملکرد عصبی به ویژه پردازش حس یا یکپارچگی حسی توسط آیرس مطرح شد. طبق این تئوری، درون داد حسی برای عملکرد مطلوب مغز ضروری است. مغز طوری برنامه ریزی شده است تا مدام اطلاعات حسی را دریافت کند. اگر تحریکات حسی کافی در زمان طلایی تکامل رشدی، وجود نداشته باشد اختلالاتی در عملکرد اجزاء سامانه عصبی دیده می شود. آیرس در سال 1972 از مدل سلسله مراتب سامانه عصبی برای توضیح نحوه یکپارچگی حسی استفاده کرد. او معتقد بود که جنبه های حیاتی یکپارچگی حسی در سطوح پایین تر سامانه عصبی به ویژه در بصل النخاع و تالاموس قرار دارند و با افزایش کارایی در ساقه مغز و تالاموس عملکرد سطوح بالاتر افزایش می یابد . در واقع با استفاده از این منطق، با تقویت عملکردهای اولیه و اساسی مانند تون پوسچرال و تعادل، یک پایه حرکتی برای عملکردهای سطوح بالاتر ایجاد میشود(پرهام،میلوکس،2005). در رویکرد یکپارچگی حسی تأکید اصلی بر یکپارچگی درونداد دهلیزی و حس عمقی است و با ایجاد فرصتهایی برای افزایش ورود اطلاعات حس دهلیزی و حس عمقی در قالب فعالیتهای هدفمند، توانایی سامانه عصبی در پردازش و یکپارچگی حسی اصلاح می شود و یادگیری حرکتی و دیگر جنبه های عملکرد قشر مغز افزایش مییابد.

14 علائم بسیار مهم اوتیسم کودکان 300x200 - یکپارچگی حسی و حرکتی در اوتیسم | تمرینات حسی حرکتی برای کودکان اوتیسم — یکپارچگی حسی و حرکتی در اوتیسم

برای استفاده از خدمات روانشناسی و روانپزشکی در زمینه کودک و خانواده و مشاوره فردی و تعیین نوبت ویزیت با متخصصان مرکز با شماره های زیر تماس بگیرید

02122636858 – 09212773724

اصطلاح دهلیزی حس عمقی به معنی داده هایی هستند که از حرکت فعال اندامهای بدن منشأ می گیرند. گیرنده های دهلیزی شامل مجاری نیم دایره، اتریکول و ساکول و حس عمقی شامل گیرنده های خاصی از عضلات، مفاصل و پوست می شوند. بوندی معتقد بود که درونداد های دهلیزی حس عمقی نقش مهمی را در برنامه ریزی، طرح ریزی، توالی اعمال حرکتی، تکامل الگوهای عصبی و حافظه احساسی برای انجام حرکت برعهده دارند، و این درونداد ها، نقش بارزی را در کنترل پوسچر به ویژه عضلات اکستانسوری پوسچرال اعمال می کنند. همچنین از طریق تحریکات دهلیزی (تحریکات خطی) وتحریکات درونداد حس عمقی (فشار و کشش مفصل)، صاعقه درونی inner drive افزایش مییابد. صاعقه درونی برای ایجاد و تکامل یکپارچگی حسی ضروری است تا مشارکت فعال فرد در محیط، سعی در کسب تجربیات تازه و رویارویی با چالش های جدید را به وجود آورد(پرهام،میلوکس،2005). از طرف دیگر تعادل و حرکت از تعامل پیچیده بین سامانه های حسی و اسکلتی عضلانی به وجود می آیند. این سامانه های حسی از حسهای دهلیزی، بینایی و عمقی تشکیل میشوند. الیاف پرتابی هسته های دهلیزی، در حرکت سر و وضعیت سر نسبت به جاذبه، نگاه خیره، تنظیمات کنترل پوسچرال، عملکرد سامانه خودمختار و تنظیم سطح هوشیاری نقش دارند. حس عمقی آگاهیهایی از حرکات و وضعیت نسبی قسمت های مختلف بدن را ایجاد می کند.

در آژنزیس جسم پینه ای callosums agenesis of the corpus فقدان کامل جسم پینه ای اختلالاتی را در برتری ، طرفی مغز و متعاقب آن، اختلالاتی در مهارتهای حسی حرکتی درشت مانند یکپارچگی دوطرفه و توالی حرکتی مهارت های حرکتی و بینایی فضایی نیازمند عبور از خط وسط بدن و مکان یابی صوت به وجود می آورد. از آنجایی که زمان تشکیل جسم پینه ای (هفته های هفتم تا بیستم بارداری) با فرایندهای پیچیده تکثیر و مهاجرت سلولی سامانه عصبی جنین انطباق دارد، بنابراین هرگونه آسیب به جسم پینه ای غالباً با بدشکلی های گسترده مغز همراه است و مکرراً در سندرمهای مختلف نقصهای ژنتیکی به خصوص تریزومی کروموزومهای 8، 11،13 و 18دیده می شود.

میزان شیوع نقص در تشکیل جسم پینهای در حدود 8/1در 10000 تولد زنده و میزان شیوع آن در افراد مبتلا به اختلالات تکاملی 230 در 1000 نفر می باشد. شایعترین یافته های کلینیکی، به ترتیب عقب ماندگی ذهنی( 60 درصد )، اختلال بینایی(33درصد)، اختلال زبان( 29 درصد )، صرع( 25 درصد ) و اختلال خوردن می باشند (گس،شاو،ما،شر،2008). جسم پینه ای، الیاف میلینه شده قطوری است که دو نیمکره را به هم مرتبط میسازد. بخش چنبره ای و دمی آن شامل الیافی هستند که از قشر شنوایی اولیه، ثانویه و دیگر نماهای شنوایی منشأ میگیرند در بررسی توپوگرافی الیاف ارتباطی جسم پینهای گربه، الیاف پرتابی ناحیه قدام شکنج می گذرند(سارگون،سلیک،کاپیکین،باسار،اکسید،2004). جسم پینه ای در برتری طرفی مغز مشارکت عمده ای دارد، بدین صورت که به هر نیمکره اجازه می دهد که در هر عملکرد فقط یک نیمکره بر دیگری غلبه یابد نقش تسهیلی جسم پینه ای در عملکرد شناختی و حسی حرکتی ثابت شده است و همچنین جسم پینه ای تعاملات مهاری بین نماهای یکسان در نواحی حسی پیکری چپ و راست در زمان تکامل اولیه را از لحاظ عملکردی تعدیل می کند.

3 300x167 - یکپارچگی حسی و حرکتی در اوتیسم | تمرینات حسی حرکتی برای کودکان اوتیسم — یکپارچگی حسی و حرکتی در اوتیسم

یکپارچگی حسی و حرکتی بینایی چیست ؟

تحقیقات گودنو در ارتباط با یکپارچگی حسی و حرکتی بینایی پنج شکل مختلف از حـروف یونانی و روسی را با مشاهده یا لمس کردن به سه گروه از کودکان 5 تا 15 ساله نشان داد سپس این پنج شکل را با پنج شکل جدید به انها ارائه کرد تا اشکالی را که بـــا آنها آشناهستند شناسایی کنند بدین ترتیب چهار الگوی ارائه شده به شرح ذیل امکان پذیر بود :

1- ارائه بصــــــــری – بازشناسی بصری

2- ارائه حسی حرکتی – بازشناسی حس حرکتی

3- ارائه بصــــــــری – بازشناسی حس حرکتی

4- ارائه حسی حرکتی – بازشناسی بصری

یکپارچگی بینایی _ شنوایی

گودنو یک وظیفه شنوایی – بینایی را به کودکان با ضربه های 1 و 3 با انگشتان به روی میز ارائه کرد و از آنها خواست این ضربه ها را یادداشت کنند و هر کجا وقفه ای احساس کردند بین نقاط فــاصله بگذارند . او بدین وسیله تـوانست با معکوس کردن این کار یعنی مشـاهده نقاط مربوط به ضــربه ها کودکان را وادار کند تا وظیفه حرکتی مورد نظر را اجرا کنند . وی نتیجه گرفت یکپارچگی بین دو حس بینایی و شنــوایی بین سنین 5 تا 12 سالگی پیشرفت می کند .

sensory integration occupational therapy 300x215 - یکپارچگی حسی و حرکتی در اوتیسم | تمرینات حسی حرکتی برای کودکان اوتیسم — یکپارچگی حسی و حرکتی در اوتیسم

یکپارچگی فضایی _ زمانی

استریت مارتین و رودنیک وظیفه حرکتی را طـــراحی کردند که از لحاظ یکپارچگی بین حسی با یکدیگر اختلاف داشتند و شامل یکپارچگی خصلتهای فضایی – زمانی نیز میشدند. مثلاً : کودکان باید یک وقفه کوتاه بین دو تٌن مختلف “ زمانی “ را با یک فاصله کـوتاه بین دو نقطه “ فضا فعالیت های ادارکی حرکتی “ یکپارچه میکردند.

الف – ادراک بصری :

فعالیت های بصری – حرکتی کودکان موجب میشود تا شکل بصری را با حـرکت جفت و جور کنند اشیایی را که می توانند ببینند دستکاری کنند و به طور مناسب بــرای رسیدن به یک مسافت یا فضای معین حرکت کنند .

1- ادراک شکل و زمینه :

در بسیای از فعالیتها مانند ضربه زدن یا گرفتن اجراکننده باید به تــوپی که از یک زمینه فریب دهنده و چند رنگ به او نزدیک می شود توجه داشته و به آنهــا ضربه بزند یا ان را بگیرد .

2- ادراک فاصله و عمق

کودکان باید ادراک فاصله و عمق خود را پالایش کنند ، ادراک عمــق به تیز بینی مربوط میشود. بــرای این کار میتوانید یک وظیفه حــــرکتی را مانند پرتاب تـــوپ به هدفهایی که در فــاصله های متفاوت قرار دارد تعیین کنید و از کودکان بخواهید تا آنرا اجرا کنند .

3- ادراک الگو وشکل :

یکی از جنبه های جهت یابی فضایی بصــــری ادراک شکل است یعنی قابلیت بازشناسی اشکال بدون توجه به اندازه و رنگ آنها و از این قبیل چیزها . معلمان بسیاری از اشکال هندسی را بعنوان هدف استفاده میکنند .

4- آگاهی فضایی :

حدس زدن و تخمین موقعیت فضایی براساس اطلاعات بصری ضرورت پیدا می کند شکل ساده این نوع ادراک آن است که اشیاء را در فضا موضع یابی کنیم . یک وظیفه دشوار برای ادراک آن است که کودکان، فضایی را ملاحظه کرده سپس حـدس بزنند آیا می توانند بدن خود را در آن جا دهند و از داخل آن عبور کنند یا نه

ب : ادراک حس حرکتی

فعالیتهای حس حرکتی به کودکان کمک می کند نسبت به بـــدن خود و تمیـز دادن آن در محیط به وضـــوح آگــاهی پیدا کنند و بتوانند نــام بخشهای آن را بــه زبان آورند و همچنین جهات مختلف را نسبت به بدن و فضای اطراف آن شناسایی کنند .

1- تمایز لمسی :

لمس کردن جنبه مهمی از ادراک حــس حرکتی است و بــه آگاهی دقیق از بـدن مربوط میشود کودکان به تجاربی مربوط به موضع یابی و تمایز و شناسایی لمس کــردن های همــزمان چند موضع بدن نیاز دارند مربیان غالباً جنس کف پوش یا سطوحی را که کـــودکان بــا آنها در تماس هستند تغییر می دهند بازیهای بــا چشم بسته که در آن کـــودکان سعی میکنند اشیاء را شناسایی کرده یا آنها را جفت و جور کنند برای آنها مفیدند .

2- ابعاد فضائی :

مــربیان غالباً در بـــرنامه های ادراکی حــرکتی توجه خود را معطوف به برتری ادراک تمـــایز چپ و راست توسط کــــودکان میکنند لیکن آگاهی ازســایرابعــادبــدن نیز به همان اندازه مهم است این ابعاد عبارتند از بالاو پایین ، جلو وعقب ، پهلو

3- آگاهی جسمی :

آگاهی جسمی شامل ادراک موضع یابی و نـام بردن بخشهای مختلف آن و حــرکت و رابطه آنها با یکدیگر میشود کودکان می توانند با لمس کـردن و نام بـــردن بخشهـای مختلف بدن از عهده کارهای زیر بـرآیند مانند وقتی که بـــه آنها گفته میشود “ مـچ دست خـــود را لمس کن “ پای خود را تکان بده یا اشکال و حــــروف مختلف بــــا بدنشان بسازند .

4- عبور از خط میانی بدن

بسیاری از مهارتهای حرکتی به الگو های متناوب حرکتی در سمت راست و چپ بــدن نیــــاز دارد مانند : سکسکه دویدن ، شنــا کردن ، یا حرکاتی که در آن انــدام ها از یک طرف به طرف دیگر می روند مانند مشت زدن ، یا زدن ضربه به توپ بیسبال بــــا چوب دستی .

5- برتری جانبی

آگاهی از دو جانب بدن به طور مشخص است. کودکان می توانند سمت راست و چپ خود را به طریقه های مختلف از یکدیگر تمیــز دهند فعالیتهای ساده ، موزون غالباً با قدم برداشتن و لی لی کردن روی یک پـا ممکن است .

6- تسلط جانبی :

بسیاری از ما استفاده از یکی از دستها ، پاها و چشمها را بر دیگری ترجیح می دهیم در اغلب برنامه های حرکتی معلمان به کـــودکان این فرصت را میدهند تا مهارتهای حرکتی را ابتدا با اندام برتر خود فرا گیرند در نهــایت آنها را تشــویق می کنند تــا مهــــــارتهای حرکتی را با اندام دیگر نیز یاد بگیرند مانند : شوت کردن در فوتبال ، دریبل کردن در بسکتبال

7- جهت یابی

یکی از جنبه های آگاهی از جهت شناسی و مربوط به برتری جانبی است و تــــوانایی فرستادن ابعاد مختلف بدن در فضای اطراف را شامل میشود .

مثلاً از کودکان بخواهید تا اشیاء را در محلهایی که با اندامها ارتباط داشته بـاشند قرار دهند مانند گذاشتن حلقه در مقابل پا و غیره ، سپس از آنها بخواهید تـــا اشیاء را در محلهایی که با اندامها ارتباط نداشته باشند قرار دهند مثلاً حلقه را پشت صندلی قــرار دهند یا به سمت معینی حرکت دهند . همچنین قدم زدن گروهی و موزون یا حرکاتی از این قبیل به کودکان فرصت می دهد تا در جهت های مختلف حرکت کنند .

ج : ادراک سمعی :

فعالیتهای سمعی حرکتی موجب پیشبرد موضع یابی ، تمیز دادن و شنیدن صداهای مختلف می شود که در پاره ای مواقع در میان صداهای زمینه وجود دارد .

1- موضع یابی سمعی :

توانایی گوش دادن به نشانه های آوایی و سپس شناسایی منبع صــدا در زنــدگی روزمره و همین طور به هنگام اجرای مهارتهای حرکتی ضروری و مهم است

مثلاً برای عبور از خیابان از صداها برای تشخیص شناسایی و موضع یابی وســایل نقلیه استفاده می کنید و بنابراین دربازیها نیز شنیدن صدا بــرای بچه ها ضـروری است و به موضع یابی آنها کمک می کند .

2- تمایز و ادراک شکل و زمینه سمعی

تمایز و ادراک شکل و زمینه شنوایی شامل توجه به صــدای خاص در میان صداهای متنوع و مختلف دیگر میشود . هنگامی که از بچه ها می خواهیم تا با شنیدن صدای مشخص، جهت حرکت خود را عوض کنند از تمیزدادن صداها و تمرین کردن آن لذت می برند.

Occupational Therapy for Kids 300x200 - یکپارچگی حسی و حرکتی در اوتیسم | تمرینات حسی حرکتی برای کودکان اوتیسم — یکپارچگی حسی و حرکتی در اوتیسم

نظریه رشد ادراکی-حرکتی دلاکاتو

دلاکاتو از نظریه پردازان دیگری است که نقش حرکت را در سازمان یابی مغز بسیار مهم می داند.او معتقد است بسیاری از مشکلات یادگیری که از نظر پزشکان و متخصصین آموزشی پوشیده مانده است.به نابسامانی های دستگاه عصبی مربوط می شود.

طبق این نظریه نداشتن تجربیات کافی در دوره های مختلف رشده،به ویژه در سنین نوزادیو کودکی می تواند آثار نامطلوبی بر رشد ساختمان عصبی بویژه مغز انسان داشته باشد.دلاکاتو معتقد است مهارت های حرکتی جابجایی ضمن آنکه اثر نامطلوبی در رشد مراکز مختلف مغز نظیر مغز میانی،پل مغزی،پیاز مغز و قشر آن دارد ،قادر است بر عملکرد های ادراکی و شناختی نیز اثر مثبت بگذارد(کپاست،نیویل،1960)

بارش از صاحب نظران دیگری است که نظر به اصالت جرکتی را مطرح کرده است. او نیز مانند کپارت و دلاکلتو معتقد است تجربیات حرکتی در تمام یادگیری های کودک نقش دارد و کودکانی که دچار مشکلات حرکتی هستند،معمولا با اختلال های شناختی روبه رو خواهند شد(دلاکلتو،کارل،1963)

هب از جمله محققین دیگری است که در تحقیقات خود به صدمات مغزی در دوران کودکی سال های پس از نوجوانی و رابطه ی آن با رشد شناختی پرداخت.او در نظریه رشدی خود به دو نوع بافت حسی و ارتباطی اشاره می کندو بیان می دارد،بافت ارتباطی حاصل آموخته های کودک است که در تجربیات حسی-حرکتی در دو سال اول زندگی انسان به وجود می آید.از نظر ازاو افزایش بافت های ارتباطی نسبت به بافت های حسی نشانه ی تجربه ی بیشتر و در نتیجه رشد ذهنی بیشتر است.به همین دلیل ،توصیه می کند ،مقدار کمیت تجارب حسی- حرکتی در سال های نخست زندگی کودک می تواند وجب رشد بافت های ارتباطی و در نتیجه رشد شناختی گردد.

والدین می توانند از طریق آگاهی از مشکلات حسی فرزندشان وهمچنین کمک گرفتن از درمانگران دراین حوزه،بسیاری از تکنیک های یکپارچگی حسی و حرکتی را در خانه وزندگی روزمره به اجرا در آورند.

منابع

Bakker, D. J. (2006). Treatment of developmental dyslexia: A review. Pediatric Rehabilitation, 9(1), 3-13.

Glass HC, Shaw GM, Ma C, Sherr EH. Agenesis of the corpus callosum in California 1983-2003: a population-based study. Am J Med Genet A. 2008;146A(19):2495-500.

شیرین عبداالهی روانشناس بالینی کودک و نوجوان

متخصص در درمان اختلالات رفتاری و هیحانی