عوارض مصرف خودسرانه دارو
عوارض مصرف خودسرانه دارو
امـروزه مصـرف بـی رویـه دارو و بـه طـور کلـی خـود درمانـی از جملـه بـزرگ تریـن مشـکالت بهداشـتی، اقتصـادی و اجتماعـی جامعـه محسـوب مـی شـود بـه گونه ای که بررسی ها نشان می دهند میزان تجویز داروها با حمعیت کشور و وضعیـت اپیدمیولوژیـک بیمـاری هـا همخوانـی نـدارد و تـلاش هـای صـورت گرفتـه برای اصلاح این الگو از موفقیت های چندانی برخوردار نبوده و نظام دارویی کشور همچنین با مصرف بی رویه و خودسراته دارو روبه رو است.لـذا در شـرایط فعلـی، شـناخت علـل مصـرف خـود سـرانه دارو و ارائـه راهـکار بـرای کاهـش و کنتـرل آن، از اهمیـت خاصـی برخـوردار مـی باشـد.
به طورکلی در مورد عوارض و عواقب مصرف خودسرانه داروها میتوان به موارد زیر اشاره کرد:
مورد اول: مردم بین اختلال افسردگی و احساس افسردگی خودشان به‌سادگی نمی‌توانند تمایز قائل شوند. کسانی که می‌توانند تشخیص این دو را از هم بدهند مسلما روان‌پزشکان هستند. خیلی از افراد ممکن است مدت کوتاهی دچار حس افسردگی شوند و خودشان به‌سراغ دارو بروند درحالی‌که داروهای ضدافسردگی برای اختلالات افسردگی تجویز می‌شود.
مورد دوم: فرد غیر‌مطلع علائم یک اختلال را مدنظر قرار می‌دهد مانند بی‌خوابی که حداقل ۵۰ علت می‌تواند داشته باشد و فرد ممکن است خودسرانه آرامبخش مصرف کند اما با همین کار برای خود مشکلات زیادی می‌تواند درست کند؛ به‌عنوان مثال، بی‌خوابی مانند دندان‌درد است که فرد مسکن می‌خورد تا دردش را کم کند و ما با خوردن قرص‌های خواب‌آور، علامت بی‌خوابی را از بین می‌بریم. درواقع، صورت‌مسئله را پاک می‌کنیم، به‌جای آنکه آن را درمان کنیم. فرد چاقی که دچار آپنه (وقفه تنفسی) است و خروپف هم می‌کند، مصرف آرامبخش تا حد مرگ برایش خطرناک است یا اینکه در مورد افسردگی‌های دوقطبی، بعضی از داروهای آرامبخش مانند کلونازپام و آمی‌تریپلیتین بیماری فرد را بدتر می‌کند. خیلی از افرادی که دارای بی‌خوابی هستند، شاید مشغله ذهنی یا اختلالات مربوط به خواب دارند که بسیاری از داروها، آنها را بدتر می‌کنند زیرا اول تشخیص داده نمی‌شود و فرد خودش علامت درمانی می‌کند.
مورد سوم: هر بیماری مانند افسردگی در افراد مختلف، خصوصیات مختلفی هم دارد. نتیجه‌اش این است که وقتی بخواهیم فرد را درمان کنیم، برای کسانی که مثلا افسردگی‌های شدید همراه با اضطراب دارند، نباید فلوکستین تجویز کرد زیرا حال فرد را بدتر می‌کند. با توجه به نوع افسردگی، روان‌پزشکان داروهای مناسب تجویز می‌کنند. این درحالی است که اکثر افراد افسرده، خودسرانه فلوکستین مصرف می‌کنند.
مورد چهارم: هر روان‌پزشکی وقتی چند دارو تجویز می‌کند، سلسله‌مراتبی از عوارض، تداخل، عواقب و اثرات آنها در نظر می‌گیرد؛ مثلا در مورد شخصی که داروهای فشارخون مصرف می‌کند، مسلما روانپزشک با گرفتن شرح‌حال، باید داروهایی برایش تجویز کند که تداخلی با داروی قبلی‌اش نداشته باشد. این موردی است که خود بیمار درباره آن اطلاعات نداشته و به آن توجه ندارد و با مصرف خودسرانه سلامتی خود را در معرض تهدید قرار می‌دهند.
مورد پنجم: دوز و مقدار داروهای ضدافسردگی حتی در یک فرد که قبلا افسرده بوده، درمان شده و دوباره افسردگی به سراغش آمده، بنا به شرایط و علائم بالینی، متفاوت است. فرد نباید فکر کند چون داروهای قبلی برایش مفید بوده، این‌بار هم ثمربخش است. این را باید بداند اگر دوباره افسردگی به‌سراغش آمد، به روانپزشک معالجش رجوع کند.
مورد ششم: از آنجا که بیماران از نحوه شروع و میزان صحیح افزایش دوز دارو در بهبودیشان اطلاع ندارند؛ بنابراین ندانسته یا خیلی دارو مصرف می‌کنند یا مقدار آن را کم می‌کنند که مطمئنا برایشان ضرر دارد. از طرف دیگر، برخی از درمان‌های افسردگی، ممکن است 60 ماه طول بکشد و برخی دو سال اما تغییر طول مدت مصرف دارو که چه مدتی باید به مصرف ادامه دهد، ممکن است در صورت قطع مصرف یا تغییر دوز آن به‌صورت ناگهانی عود کند.
مورد هفتم: ممکن است شما در پنج نفر دو علائم مشترک ببینید، مانند تپش قلب و بی‌خوابی. اگر یک دارو برای آن شخص مفید بود، نمی‌توان اذعان داشت همان دارو برای فرد دیگری نیز مفید خواهد بود و این مسئله ممکن است عواقب بدی را برای بیمار رقم بزند.
مورد هشتم: بعضی از بیمارانی با علائمی شبیه افسردگی در دسته‌بندی روان‌پزشکی اختلال دوقطبی جای می‌گیرند. داروهای ضدافسردگی برای این افراد ممنوع است بلکه باید داروهای تثبیت‌کننده خلق بخورند که این دسته از داروها با ضدافسردگی‌ها بسیار متفاوت هستند اما اکثر افراد ممکن است متوجه تمییز این دو از هم نشوند و داروهای ضدافسردگی بخورند.
مورد نهم: وظیفه روانپزشک این است بعد از تجویز داروهای روان‌پزشکی، بعد از مدتی به کمک آزمایشات پزشکی و بررسی‌های آزمایشی فرد، به‌طور مرتب مخصوصا کلیه و کبد چک شود اما کسی که خوددرمانی می‌شود، هیچ‌کدام یک از این بررسی‌ها در مورد آنها انجام نمی‌شود.
مورد دهم: گاهی می‌شنویم از همکاران ما ازجمله پزشکان عمومی که به بیمارشان می‌گویند اگر اضطراب داری، این قرص آرامبخش را بخور، از نظر ما روان‌پزشکان باید شرح‌حال کاملی در زمینه‌های کم‌خوابی یا پرخوابی، تغییرات اشتها، تعریق، تپش قلب، علائم گوارشی، سردشدن کف دست یا پا و… گرفته شود زیرا همه اینها ممکن است یکی از علائمی باشند که در اختلالات روان‌پزشکی دیده می‌شوند. حتی در مورد مصرف داروهای مسکن باید اشاره کرد که ممکن است فرد علایمی داشته باشد، مانند تنگی‌نفس، دردهای گوارشی، سردرد، سوزش معده و… که از علائم افسردگی باشند و احتیاج به روانپزشک باشد و نباید به مصرف داروهای تسکینی مانند کلینیوم سی‌دی برای معده درد بپردازد چون ممکن است این اختلال ناشی از مورد دیگری باشد.
توجه داشته باشید مصرف نادرست و زیاده از حد دارو، پیامدهای ناگواری از جمله نارضایتی بیمار، طولانی شدن زمان بیماری خطرناک و بستری شدن در بیمارستان و در نهایت افزایش هزینه‌های درمانی و حتی مرگ بیمار را در پی خواهد داشت.
