اضطراب کودکان

برای کودکی که نمیتواند به آهستگی بنشیند و توجه کند، برای مدرسه آماده شود و در کلاس یا خانه تمرکزش را حفظ کند مشکلات زیادی به وجود خواهد آمد. ولی این نشانه‌ها همواره به اختلال بیش فعالی- نقص توجه ربط داده نمی­ شوند، مشکل شاید اضطراب در کودکان باشد!  تمام کودکان اضطراب و بی قراری را تجربه میکنند.

در اغلب موقعیت‌ها از یک کودک طبیعی انتظار می‌رود که وقت زیادی را در حال شور و شوق، بی قراری و کنجکاوی باشد. به عنوان نمونه کودکان ، هنگامی که ۹ ماه از سال را بخاطر رفتن به مدرسه از پدر و مادر خود جدا می‌شوند، دارای دلواپسی و اضطراب خاصی هستند. در زمینه کودکان کوچکتر این حالت، گاهی وقتها به هراس نیز مبدل میشود ؛ مثل هراس از تاریکی، از طوفان، از حیوانات و یا از اجسام بزرگ

چنانچه پیش از آغاز این هیجانات این نوع رفتارها مانند جدا شدن از پدر و مادر ، نشاط در مدرسه و یافتن دوست در برنامه کودکان گنجانده شود، پدر و مادر به راحتی توانایی دارند ارزش‌های آن‌ها را در وقت وقوع آن برای کودکان توضیح داده و آن‌ها را متقاعد کنند. این شیوه توسط روانشناسان توصیه شده است.

کودکانی که دارای نگرانی و تشویش هستند گرفتار تنش‌ها و نگرانی های زیادی می‌شوند. نگرانی‌های آن‌ها گاهی وقتها به اندازه‌ای میرسد که دیگر قادر به انجام دادن کاری و یا تصمیم گرفتن و حتی تفکر در زمینه مسائل اطراف خود نمی‌باشند.

کودکان مضطرب، بیشتر کودکانی ساکت، عصبی، شاکی، ناراضی و بی طاقت هستند و بیشتر دربارهٔ همه چیز مشکل دارند. پدر و مادر این کودکان باید بسیار آگاه بوده و به نشانه‌های عصبی بودن و اضطراب داشتن در کودکان خود دقت کنند، تا بعد از شناخت سریع و بموقع ، مانع از پیشرفت این حالتها شوند.

این موضوع که بایست به سرعت سبب کاهش هراس و اضطراب در کودکان شویم، اهمیت بالایی دارد. چنانچه با متمرکز شدن بر روی رفتارهای فرزند خود به وجود اضطراب و دلواپسی در درون او پی بردید، به سرعت با یک روانشناس و مناسب‌تر اینکه با روانشناس کودک و نوجوان مشاوره انجام دهید با مراقبتهای ویژه؛ مشکلات اضطراب و نگرانی را در کوذکان خود از بین ببرید.

این مراقبتها به زودی مانع از بوجود آمدن دشواری هایی ، از قبیل نداشتن ارتباط دوستی با بقیه ، شکستها و ضربه‌های اجتماعی و درونی، کمبود شدید اعتماد بنفس در زندگی خواهد شد.

این مراقبتها متشکل از روان درمانی‌های انفرادی، معالجات و روان درمانی‌های فامیلی ، مراقبتهای رفتاری و مشاوره در مدرسه می‌باشد.

اضطراب چیست؟

همه انسانها اضطراب را در زندگی خود تجربه میکنند و طبیعیست که مردم هنگام رویارویی با موقعیت‌های تهدیدکننده و تنش‌زا مضطرب می‌شوند، ولی احساس اضطراب شدید و مزمن در غیاب دلیل مشخص، امری غیرعادی است. اضطراب شامل احساس فقدان اعتماد ، درماندگی و برانگیختگی فیزیولوژیکی است.

ولی اضطراب چیست؟ بطور کلی اضطراب یک احساس بیقراری ، بسیار ناخوشایند و بیشتر مبهم دلواپسی است که با ۱ یا چند حس بدنی مانند احساس دلهره ، تنگی قفسه سینه، تپش قلب، عرق کردن ، سردرد و غیره همگام است .

بررسیها آشکار می کند که اضطراب در آقایان ، طبقات اقتصادی مرفه و جوانان کم‌تر است و در خانم‌ها ، اشخاص کم‌ درآمد و سالمندان و هم چنین کودکان بیشتر رایج می‌باشد.

  ابزار های  دفاعی برای رویارویی با اضطراب

از آنجائیکه اضطراب کیفیتی نا مطلوب و نامطبوع است، هر کس می‌کوشد روشهایی به منظور مواجهه یا نبرد با آن گزینش و انتخاب کند. ابزار های دفاعی که از سوی بخش‌های شخصیت فرد بسیج می‌شوند، جواب هایی برای پرهیز یا کاهش اضطراب می‌باشند و به فرد مهلت می‌دهند آرامتر زندگی کند.

اثر اضطراب بر اندامهای مختلف بدن

اضطراب در سه سطح مختلف بر اندامهای بدن تاثیر میگذارد و آنها را گرفتار می‌سازد که شامل:

– اثر اضطراب در سطح اعصاب و غدد

– اثر اضطراب در سطح روانشناختی

– اثر اضطراب در سطح جسمانی

اضطراب در سطح اعصاب و غده‌ها ، با تراوش هورمون‌های آدرنالین یا اپی نفرین از غده‌های فوق کلیوی، منتهی به آشفتگی‌های خلقی و افسردگی می‌گردد.

در سطح روانی، بازخوردهای زیست فیزیولوژیکی این هورمونها سبب نگرانی، اضطراب، ‌بی‌قراری و … می‌گردد و در سطح جسمی بخش زیادی از ارگان‌های بدن را در‌گیر می‌سازد.

اضطراب، مربوط به چه سنی می شود؟

اضطراب در تمام دوره زندگی چه قبل و چه پس از متولد شدن وجود دارد. ولی یکسال ابتدای زندگی در دوره طفولیت ، اضطراب نقش تعیین‌کننده‌ای دارد. اضطراب‌های دوره طفولیت همگانی بوده و نقش زیربنایی دارند. بطور کلی ، وابستگی اتکایی کودک نسبت به مادر و تشویش او بهنگام جدا شدن از مادر یا جانشین او، اساس اضطراب کودکان علی الخصوص در سنین 6 تا 18 ماهگی است.

کودکان مضطرب

اضطراب مرحله کودکی می‌تواند به دلیل موقعیتی باشد که احتیاج به سازگاری یا تغییر دارد. چنین موقعیتهایی بیشتر سبب پیدایش دلواپسی و سرکشی می‌شوند. اتفاقات مثبت همچنین میتوانند سبب اضطراب شوند، مانند اقدام بانجام یک فعالیت جدید. ولی بیشتر وقتها، اتفاقات و تغییرات منفی مانند بیماری یا مرگ یکی از اعضاء خانواده دلیل ظهور اضطراب در کوذک است .

اضطراب یکی از جنبه‌های غیرقابل پرهیز زندگی است و میتواند پاسخی به موقعیت یا عاملی باشد که یک تغییر عاطفی یا بدنی منفی (یا هر دو) را بدنبال دار. اضطراب میتواند بر شیوه تفکر، کارکرد و احساس اشخاص اثر بگذارد. کودکان می‌آموزند با تجربه شخصی یا مشاهده سایرین به اضطراب عکس العمل نشان دهند.

بیشتر اضطرابهای کودکان از دید افراد بزرگسال بی اهمیت است. ولی از آنجاکه کودکان فاقد تجربه لازم هستند، حتی موقعیتهایی که احتیاج به تغییرات کوچک دارند توانایی دارند اثر بسزایی بر حس آسایش و امنیت آنها بگذارند.

انواع اضطراب کودک

کودکان انواع گوناگونی از تشویش و نگرانی را تجربه می‌نمایند. یک کودک امکان دارد فقط یک نوع اضطراب و یا علایمی از چند نوع اضطراب را نمایش دهد .

دلواپسی و هراس اشکال مختلف اضطراب هستند

دلواپسی بطور معمول هنگامی که یک طفل در مورد شرایط گذشته و یا زندگی فکر میکنند اتفاق میوفتد ولی هراس بطور معمول در زمان حال رخ میدهد . به عنوان نمونه ، یک کودک امکان دارد وقتیکه یک سگ در پارک به او نزدیک شود بترسد. همان کودک شاید از دیدار دوستی که یک سگ خانگی دارد نگران شود.

اضطراب اجتماعی

اضطراب اجتماعی هراس و دلواپسی از واقع شدن در شرایطی است که فرد ناچار است با بقیه تعامل برقرار کند. کودکان با اضطراب اجتماعی به طور معمول:

• معتقدند که دیگران درباره آن‌ها خوب فکر نمیکنند یا به او می‌خندند.
• خجالتی و یا منزوی اند.
•مشکل دیدار با کودکان دیگر و یا پیوستن به گروههای دوستی را دارند.

• دوستان کمی دارند.
•از موقعیت‌های اجتماعی که در آن امکان دارد مورد توجه باشند و یا متمایز از بقیه بایستند پرهیز میکنند – به عنوان نمونه ، از صحبت با تلفن و یا جواب دادن به سوالات در کلاس

  اضطراب جدایی

اضطراب جدایی، هراس و دلواپسی در کودکان زمانیست که قادر نیستند دور از والدین یا مراقب خود باشند. اطفال گرفتار به اضطراب جدایی به طور معمول:

• وقتیکه از پدر یا مادر جدا شوند اعتراضی، فریاد و یا پرخاشگری نشان میدهند

• دلواپسی در زمینه آسیب دیدن و یا گرفتار حادثه شدن دارند (ممکن است در زمینه والدین و یا خود نگران باشند)

• از رفتن یا ماندن در مهد کودک ، پیش دبستان و یا مدرسه امتناع میکنند

• از خوابیدن در منزل دیگران بدون والدین خود اجتناب میکنند

• وقتیکه از پدر و مادر جدا شوند اظهار بیماری میکنند

اختلال اضطراب جدایی در هر سنی از کودکان امکان دارد وجود داشته باشد ولی کودکان در سنین مدرسه بیشتر آن را تجربه میکنند.

اضطراب منتشر

کودکان دارای اضطراب کلی در بخش زیادی از مسایل زندگی از همسالان در گروہ بازی گرفته تا رویدادهای دنیا دلواپسی دارند.کودکان گرفتار به اضطراب منتشر به طور معمول:

• در زمینه چیزهای متفاوتی نگران هستند – به عنوان نمونه ، بهداشت، تکالیف مدرسه یا دستاوردهای ورزشی، پول، ایمنی، رویدادهای دنیا و غیره

•  ایده آل گرا هستند.

•  از درخواست و یا جواب دادن به سوالات در کلاس احساس هراس دارند.

• شرکت در امتحانات را دشوار می‌دانند.

• از موقعیت‌های جدید و نا آشنا می‌ترسند.

•  بدنبال حس اطمینان دائمی هستند.

• هنگام نارضایتی از بروز بیماری شکایت می کنند

نشانه‌های وجود اضطراب در کودکان

نشانه‌های بدنی

سردرد، دل درد ، اختلال در خواب ، کابوس شبانه، شب ادراری ، لکنت زبان

نشانه‌های عاطفی یا رفتاری

عصبانی شدن ، دلواپسی ، آسوده نبودن خیال ، هراس (از تاریکی، تنهایی و غریبه‌ها)، چسبیدن به والدین ، بیشتر از اندازه سؤال کردن، رنجش ، گریه، نق زدن، فقدان کنترل عواطف ، رفتارهای خشن، لجاجت، بازگشت به رفتارهای مراحل اولیه رشدی ، فقدان علاقه به شرکت در فعالیتهای مدرسه یا خانواده

علت‌های اضطراب

۱) وجود اختلاف و درگیری در زندگی خانوادگی

کودکی که در محل خانواده حس آسایش و امنیت و آرامش نداشته و محیط پرتنش و پر آشوب سبب عدم تعادل روحی و بدنی وی شده، به خاطر ترس از  دادن والدین و شاید جدایی آن‌ها دچار اضطراب میشود

۲) انتقاد دائم، بازخواست و سرزنش کودک

کودک و دانش آموزی که زیر ذره بین والدین و اطرافیان باشد و رفتار و نمراتش موردنظر بوده و دائم بازخواست میشود ، در حالتی که قصور و کوتاهی داشته باشد مورد سرزنش قرار میگیرد و هراس از فقدان کامیابی سبب اضطراب میشود

۳) مقررات دست و پاگیر در خانواده

چنانچه امر و نهی مکرر و فقدان استقلال در انجام کارها و حتی گزینش و انتخاب نوع لباس، در منزل وجود داشته باشد، کودک به مرور اعتماد بنفس خود را از دست میدهد و به تدریج مانند یک ماشین درانتظار گرفتن برنامه می‌ماند.

در انجام کارهایش گرفتار وسواس و دلشوره میشود و بدون کمک دیگران قادر به انجام کارهایش نخواهد بود و این امر سبب افسردگی و گوشه گیری و اضطراب وی میشود .

۴) داشتن ظاهر نامتعادل

کودکی که چهره ناپسند یا اندامی نامتعادل دارد، از اینکه در جمع دیگران باشد احساس حقارت میکند. این کودک از تمسخر دیگران می‌گریزد و بدلیل فقدان تعادل بدنی ، فراری، گوشه گیر و مضطرب میشود .

۵) بیماری‌های مکرر کودک

کودکی که مرتبا بیمار است، بی حوصله است و زود خسته میشود. قادر نیست فعالیت هایش را مناسب انجام دهد و اعتماد بنفس ندارد و نگرانی از عقب ماندن از بقیه و فقدان توجه سایرین به او سبب دلواپسی و اضطرابش می‌گردد.

پدر و مادر چگونه توانایی دارند اضطراب فرزندشان را از بین ببرند؟

 

• محیط منزل را بدون خطر ، امن، آشنا، پایدار و قابل اعتماد کنند.

• به کودکان اجازه ندهند برنامه‌های تلویزیونی که سبب هراس و دلواپسی در کودک می‌شوند، نگاه کنند.

• وقت خود را با کودک خود با آسایش و راحتی بگذرانند.

• سئوال کردن را در فرزند خود ترغیب کنند.

• بیان و ابراز غم، دلواپسی یا هراس را در فرزندشان ترغیب کنند.

• بدون ابراز انتقاد و عیب جویی به حرفهای فرزند خود گوش کنند.

• اعتماد به نفس کودکتان را بالا ببرید

• از آنها تعریف کنید و به آنها محبت کنند.

• سعی کنند کودک خود را در فعالیتهایی که کامیابی آنها را در پی دارد، شرکت دهند.

• از انگیزه مثبت و پاداش به جای تنبیه سود ببرید

• به کودک اجازه گزینش و انتخاب کردن بدهند و بگذارند تا حدی روی کارها و زندگی روزانه و روزمره خود کنترل داشته باشند. تا اینکه احساس کنند روی رفتار های خود کنترل لازم دارند، جواب آنها به اضطراب، مناسب‌تر و بهتر خواهد بود.

• تحرک جسمانی و ورزش را در آنها ترغیب کنند.

• کودک را از اتفاقات و موقعیتهایی که سبب پیدایش اضطراب میشود آگاه کنند، که شامل تجربه‌های جدید، هراس یا پیامدهای پیشگویی نشده، عواطف ناخوشایند، نیازها یا آرزوهای برآورده نشده، و فقدان عزیزان

• شناختن علائم فکر و جسمانی اضطراب در کودک خود

  رفتار پدر و مادر در اضطراب کودکان چه میزان نقش دارد؟

شاید فرزندتان در لحظه تولد در جواب به محرک‌ها گرایش به تحریک پذیری فوق‌العاده داشته باشند، ولی این شیوه برخورد و تربیت پدر و مادر است که مشخص میکند ، آیا چنین نوزادانی بعدها در دوره طفولیت نسبت به اشخاص و رویدادهای ناشناخته احساس هراس میکنند یا خیر؟ پژوهشگران در حال بررسی شیوه تداخل وراثت و تجربه نخستین بر عملکرد کودک در زندگی هستند.

رفتار پدر و مادر بر احتمال اختلال اضطراب در کودک اثر میگذارد. در میان والدینی که محدودیت‌هایی را بر رفتار کودکانشان اعمال میکنند ، هیچیک از نوزادان تحریک‌پذیر آن‌ها در سن دو سالگی از اضطراب جدایی ندارند.

حفاظت و مراقبت بیشتر از اندازه ، بدترین اثرات را بر کودک می‌گذارد. حتی گفته میشود تعداد قابل توجهی از مبتلایان به حملات اضطرابی و پانیک در دوره طفولیت بیشتر از اندازه تحت مراقبت والدینشان قرار داشته‌اند.

کودکانی که از نظر رفتاری منع می‌شوند، در موقعیت‌هایی که برای دیگران تهدیدکننده نیست گرفتار تشویش و استرس می‌شوند. مراقبت  آن‌ها از موقعیت‌های استرس‌زا راهکار خوبی نیست. از این نظر که بازتاب ذاتی نوزاد بشدت در مشکلات اضطرابی بعدی او تاثیرگذار است ، ایجاد اضطراب ندرتا اجتناب‌ناپذیر است.

توصیه های لازم به والدین و معلمان جهت کاهش هراس از مدرسه 

• ترغیب کودکان جهت بیان ترس‌ها و اضطراب
• حضور کودک در مدرسه یا فضایی شبیه به آن قبل از وارد شدن به مدرسه جهت آشنا شدن با محیط مدرسه برای تلاشهای خوب کودک پاداش و جایزه تعیین شود.
• در حالتی که کودک از رفتن به مدرسه یا مهدکودک امتناع کند و در خانه بماند، نباید محیط خانه پر از سرگرمی و استراحت و تفریح باشد و اصطلاحا خیلی به او خوش نگذرد چون همین مسئله، نرفتن کودک را به مدرسه تقویت میکن. ضروری است تا پدر و مادر ۱ برنامه صبحگاهی هماهنگ و پایدار را برای کمک و پشتیبانی کودک جهت رفتن به مدرسه مهیا کنند.
• رفتار مناسب معلمان و مسئولین مدرسه با دانش آموزان
• ایجاد محیط پرنشاط و جذاب برای دانش آموزان در مدرسه
• کمک گرفتن از متخصصان ، روانشناسان و روانپزشکان
• روانشناس کودک با کودک کمک می کند تا امنیت روانی خود را بدست آورد و کودکان را جهت وارد شدن به مقاطع مختلف آماده نموده و روش برخورد با مسئله و مشکلات عاطفی و آموزشی را به آنها می آموزد.
  

اضطراب کودکان و نقش معلمان

انسان ذاتا موجودی است کمال طلب، ترغیب پذیر و تنبیه گریز و بر همین اساس کودکان و نوجوانان نیز همواره طالب آنند که رفتارهایشان مورد تأیید و ترغیب دیگران، بویژه الگوهای مطلوب آنها ، واقع شود.

هم چنین این نیاز، کاملاً فطری و طبیعیست که همه انسانها به ویژه کودکان و نوجوانان دوست داشته باشند به شیوه‌ای که هستند، مورد توجه، تأیید و ترغیب دیگران قرار بگیرند.  لذا فرآیند «امتحان» و «ارزشیابی» به هر صورتی که باشد، چندان خوشایند آنها نیست حتی این که انجام آزمون، نتیجه‌ای خوشایندتر همراه داشته باشد. به طور معمول «انسان» دوست ندارد رفتارهایش همواره مورد ارزیابی و نقادی دیگران واقع گردد.

به همین سبب هر وقت که در موقعیت آزمون قرار میگیرد ، بگونه‌ای درگیر اضطراب می‌گردد. پس همه هنر آدم در این است که با پایین ترین اضطراب، از عهده انجام بزرگترین امتحانات بربیاید.

البته بدیهی است که وجود اضطراب خود به خود امری غیرعادی نیست، ولی آنچه می‌تواند بعنوان یک عامل آزار دهنده و بازدارنده مورد عنایت قرار گیرد، شدت هیجان زدگی و یا اضطراب فوق العاده‌ای است که بهنگام حضور در محافل اجتماعی یا شرکت در آزمونهای مختلف، دامنگیر برخی از افراد و یا دانش آموزان میشود بر این اساس بایست گفت که یکی از با اهمیت‌ترین مسؤلیتهای اولیا و مربیان، سعی در جهت کاهش اضطراب کودکان و نوجوانان ، علی الخصوص در فصل امتحانات است.

هم چنین آن بخش از کودکان و نوجوانانی که از نظر روش خاص تربیتی و نظام ارزشی حاکم بر خانواده و محیط زندگی شان، احساس خود ارزشمندی و اعتماد بنفس و احترام به خود آن‌ها صرفاً متعاقب از موفقیتهای آموزشگاهی است، عمدتاً با اضطراب بیشتری مواجه اند.

در واقع ، سطح انتظارهای خانواده، هنگامی که تناسبی با انرژی حقیقی بچه‌ها نداشته باشد، می‌تواند بسترساز اضطراب و دلواپسی مستمر آنها باشد. آنچه بایستی بیشتر مورد توجه والدین و معلمان قرار گیرد، میزان سعی کودکان و نوجوانان است و نه صرف برآیند حاصل از انجام آزمونهای مختلف.

همواره شایسته است با درک درست از ماهیت تفاوتهای فردی و شناخت درست از ویژگیهای ذهنی، روانی و بدنی دانش آموزان، از سنجش بی مورد آنها با همدیگر پرهیز کنید و رقابتهای فردی و گروهی را صرفاً در شرایط عادلانه و با در نظر داشتن تفاوتهای فردی و مهیا کردن محیطی صمیمی و دوست داشتنی، ایجاد نمود.

از نظر روان شناسان، یکی از برترین شرایط فراگیری می‌تواند ساعت آزمون باشد. معلم متعهد، از هر موقعیتی برای یاد دادن و افزایش معلومات دانش آموزان خود و ایجاد تغییرات رفتاری پایدار در آن‌ها سود می‌گیرد.

معلم مجرب و دلسوز، هرگز جلسه آزمون را به یک صحنه دادگاه و یا حسابرسی تبدیل نمی‌کند. معلم مهربان، با چهره‌ای گشاده، تلاش میکند عوامل مخرب و اضطراب زا را از جلسه آزمون دور نماید. معلم وارسته کوشش میکند پیش از شروع آزمون ، با چهره‌ای متبسم و خندان و با گفتن جملاتی گیرا و خوشایند، دانش آموزان را از حالت هیجان زدگی و تنش روانی – عضلانی، بیرون آورد.

معلم با چند جمله کوتاه، به همراه شوخ طبعی، می‌تواند همانند ساعات کلاس درس، آرامش روانی – عضلانی را در همه دانش آموزان ایجاد کند. حقیقت اینست که شیوه تهیه و تنظیم سؤالهای آزمون نیز میتواند نقش چشمگیری در کاهش یا تشدید اضطراب دانش آموزان داشته باشد.

کمک گرفتن از روانشناس و متخصص

• روانپزشکان کودک

• متخصصان روان شناسی کودک و خانواده

مداخله درمانی

نخستین قدم برای درمان کودکان دارای اضطراب شدید رفتار درمانی در موقعیت هایی است که اضطراب در کودک ایجاد میکن.

درمان شناختی رفتاری کودکان به توسعه مهارت‌های تفکر در موقعیت‌های ایجاد کنندہ اضطراب کمک میکند و توانایی کودکان برای تطبیق با شرایط را افزایش میدهد .

این درمان شامل پیش روی قرار دادن کودک به عامل اضطراب است تا قادر باشد کنترل احساس را بیاموزد. این شیوه دارای مزیت‌های دراز مدت برای درمان اضطراب است.

تجویز دارو گاهی برای کودکان دارای اضطراب شدید تجویز می‌شوند، هرچند روش متداولی نیست. داروها در ترکیب با درمان شناختی رفتاری توانایی دارند به کودکان کمک چشم گیری کنند.

مرکز تحقیقات پزشکان و روانشناسان بوجیکا

کلینیک جامع کودک و خانواده بوجیکا، اماده ارائه خدمات نوین در زمینه های اختلالات طیف اتیسم، بیش فعالی، اختلالات یادگیری، مشکلات رفتاری، اختلالات اضطرابی، افسردگی و مشاوره خانواده می باشد.

جهت تعین وقت اینجا کلیک کنید