تمرکز و دقت کودک خود را افزایش دهید!
افزایش تمرکز در کودکان امروزه یکی از موضوعات مهم و اساسی به شمار می رود. معمولا جلب توجه کودکان و افزایش تمرکز و دقت در آنها کار ساده ای نیست و از آن دشوار تر، حفظ تمرکز آنها در یک موضوع برای انجام یک فعالیت هدفمند است. اما زمانی که پای انجام فعالیت های نسبتا دشوار و پیچیده به میان می آید به همان میزان امکان نگه داشتن تمرکز و دقت کودکان کمتر می شود و احتمال اینکه کودک قبل از اینکه تمام نیرو و توان خود را برای انجام آن فعالیت صرف کند، صحنه را ترک نماید بیشتر و بیشتر می شود. اگر شما هم با کودکانی برخورد دارید که حفظ تمرکز و دقت آنها دشوار است این راه کارها به کمکتان می آید.
به طور کلی دو نوع توجه وجود دارد: توجه کلی و جزیی. در توجه کلی، فرد تمام وجوه یک مساله را در مدت کوتاه می بیند و در نتیجه ادراک سرتاسری از محیط به دست می آورد. برای مثال وقتی وارد یک میهمانی می شوید، یک توجه کلی به میهمانی دارید و درکی از حرکت افراد، صداهای محیط و افراد، بویی که به مشام می رسد و مناظری که می بینید، پیدا می کنید. این توجه سریع و گذراست و دیدی کلی نسبت به اتفاق های در حال وقوع، می دهد. در نوع جزیی تمرکز و دقت، توجه فرد روی یک مساله برای مدت طولانی تری متمرکز می شود.
فرد با این کار اطلاعات اضافی را فیلتر می کند و به یک یک مسایل نگاه می اندازد. ما برای زندگی به هر دو نوع توجه نیاز داریم. توجه کلی، قوه ابتکار ما را فعال می کند و تمرکز به ما ثبات می بخشد. البته زمانی می توانیم موفق باشیم که بین این دو توجه سیال شویم و بتوانیم مدام از توجه کلی به تمرکز، تغییر حالت بدهیم. مساله تمرکز کودکان و افزایش دادن آن یکی از موضوعات مورد توجه والدین است.
علل عدم تمرکز و دقت در کودکان چیست و چه کودکانی نمی توانند تمرکز کنند؟
کودکانی که مبتلا به اختلال نقص توجه هستند، توجه کلی خوبی دارند اما نمی تواند تمرکز کنند، مثلا در یک کلاس صدای وزوز مگس، صدای خش خش برگ های درختان پشت پنجره، پچ پچ بچه ها، سوراخ های موجود در سقف کلاس، صدای دریچه کولر که باد در آن می وزد و… توجه آنها را به خود جلب می کند اما قادر به فیلتر کردن هیچ یک از آنها و تمرکز روی حرف های معلم یا نوشته های روی تخته سیاه نیستند. به عبارتی، توجه جزیی ندارند و نمی توانند تمرکز کنند. این کودکان، آدم‌های هوشیاری هستند آنقدر که شاید هیچ کس به اندازه آنها هوشیاری نداشته باشد اما تمرکز و دقت ندارند یا نمی توانند بین دو نوع توجه سیال باشند.
شواهد نشان می دهد این کودکان در وضعیت های خاص، قادر به تمرکز و دقت هستند مثلا حین تماشای برنامه مورد علاقه تلویزیونی یا مثلا بازی با یک قفل رمزدار. این نشان می دهد بازی با وسیله مورد علاقه یا همراهی با یک بزرگ تر در انجام یک کار به تمرکز آنها کمک می کند. لیواین یکی از استادان علم روان شناسی، معتقد است کودکانی که در سن پایین توجه خاص و تمرکز ضعیفی دارند، در بزرگسالی ممکن است افراد قابلی شوند و نقص توجه در آنها از بین برود.
قبل از راهکار نیاز است که دلایل عدم تمرکز و دقت کودک خود را بدانید:
✴️دلایل عدم تمرکز و دقت کودک
?کمبود خواب
با وجود مشغله کاری زیاد به موقع خوابیدن کمی سخت است اما کودکان حتی نوجوانان، روزانه به ۹ ساعت خواب نیاز دارند. نتایج بررسی ها نشان می دهد، کودکانی که بیشتر می خوابند عملکرد بهتری در مدرسه دارند. کودکانی که کمبود خواب دارند، همیشه حالت خواب آلودگی دارند و اغلب بیش از حد فعال و بی قرارند. برای این که آنها یک خواب کامل داشته باشند، قبل از خواب نگذارید با دستگاه های الکترونیکی بازی کنند. بهتر است اتاق خواب را تاریک کنید.
?نخوردن صبحانه
دانش آموزانی که صبحانه نمی خورند در مدرسه تمرکز و دقت کمتری دارند. البته فقط خوردن صبحانه کافی نیست و باید غذاهای مناسب مصرف کرد. غذاهای فرآوری شده و مواد پر شکر مانند برخی از برشتوک ها (کورن فلکس) مناسب نیست. گزینه های مناسب تخم مرغ آب پز، نان تست، غلات، میوه تازه همراه با ماست ساده و… است. کودک را کمی زودتر از خواب بیدار کنید تا صبحانه میل کند.
?کمبود آب
نتایج یک بررسی جالب درباره تأثیر مصرف آب در کودکان نشان می دهد که مصرف آب قبل از امتحان، تمرکز و دقت را افزایش می دهد. کودکان بین ۵ تا ۸ سال به مصرف روزی یک لیتر آب، کودکان بین ۹ تا ۱۲ سال به مصرف یک و نیم لیتر و افراد بالای ۱۳ سال به مصرف ۲ لیتر آب نیاز دارند. از آن جا که کودکان متوجه کم آبی بدن خود نمی شوند، لازم است مرتب به آن ها یادآوری شود.
?ضعیف شدن بینایی
گاهی مشکل دید در کودکان، مشخص نیست و کودک نمی فهمد که مانند دیگر همکلاسی های خود درست نمی بیند. بنابراین دچار خستگی، بی حوصلگی و… در کلاس می شود. اگر کودک با مشکل نوشتن از روی تخته مواجه است، یا هنگام خواندن خط را گم می کند، چشم هایش را می مالد، از سردرد شکایت می کند یا خیلی نزدیک تلویزیون می نشیند، بهتر است او را برای معاینه نزد چشم پزشک ببرید.
?اذیت و آزار دیگران
اگر دانش آموز از صحبت کردن در کلاس امتناع می کند و دیگر نمی تواند روی تکالیف داده شده تمرکز و دقت کند، احتمال دارد که توسط دانش آموزان دیگر مورد اذیت و آزار قرار می گیرد. این افراد در منزل بیش از حد حساس، عصبی و پنهانکار می شوند و از رفتن به مدرسه امتناع می کنند. این موضوع یک مشکل جدی روحی و روانی است که باید با کمک مشاور و روانپزشک کودک برطرف شود.
?اختلال بیش فعالی
اگر علت نداشتن تمرکز و دقت، موارد ذکر شده نبود، احتمال دارد کودک شما دچار اختلال بیش فعالی باشد. علایم این اختلال شامل آرام ننشستن در یک مکان، حواس پرتی مکرر، انرژی بیش از حد و… است. این کودکان را باید هرچه سریع تر نزد روانشناس و روانپزشک کودک ببرید.
روشهای کاربردی در افزایش تمرکز و دقت کودکان
۱. بازی‌کردن تمرکز و دقت کودکان را افزایش می‌دهد
ازآنجایی‌که کودکان در هنگام بازی، مطالب زیادی را یاد می‌گیرند، بهتر است کاری کنیم فعالیت‌هایشان بیشتر شبیه بازی‌کردن باشد. تلفن هوشمند، تبلت و رایانه را از آنها دور نگاه دارید و اجازه دهید کودکان، با اسباب‌بازی‌های معمولی بازی کنند و همچنین بازی‌هایی که تمرکز و دقت آنها را بیشتر می‌کند را انجام دهند و تمرکز و دقت کردن را تمرین کنند.
تحقیقات نشان داده است تلفن‌های هوشمند می‌توانند مدت زمان تمرکز و دقت کودکان را کاهش دهند. بنابراین اصلا تلفن هوشمند را در اختیار آنها قرار ندهید یا به‌ندرت اجازه‌ی بازی با آن را به او بدهید.
*بازی‌های فکری: قدرت تمرکز و دقت کودکان را با انجام بازی‌های فکری بیشتر کنید. بازی‌هایی که نیازمند فکرکردن، برنامه ریزی و استفاده از حافظه هستند، مفیدند. جدول کلمات، جورچین و بازی با کارت می‌تواند قدرت تمرکز و دقت کودک روی کلمات، اعداد و تصاویر را بالا ببرد. پازل تصویری که در آن، بچه‌های کوچک‌تر باید به‌دنبال یک غلط یا یک شی پنهان در تصویر بگردند، می‌تواند توجه و تمرکز کودک را بالا ببرد.
*مرتب‌کردن: مرتب‌کردن و تمرکز و دقت رابطه‌ی خیلی قوی‌ای دارند. دنبال‌کردن دستور تهیه غذا، چیدن میز و مرتب‌کردن اشیاء به ترتیب حروف الفبا، فعالیت‌هایی هستند که به کودکان کم‌تمرکز و دقت کمک می‌کنند.
*نشستن: در این بازی کودک تمرین می‌کند که بتواند مدت زمانی را فقط در یک‌جا، بدون تکان‌خوردن بنشیند. یک بازی تمرکزی دیگر در این دسته بازی‌ها، «مجسمه‌بازی» است. با تکرارکردن این کلمه، ذهن کودک عادت می‌کند، و کم‌کم این ارتباط بین ذهن و بدن تمرکز کودک را بالا می‌برد.
۲. محیط را آماده کنید
برخی کودکان با محیط آرامش‌بخش و ساکت راحت‌تر هستند. برخی دیگر در محیطی راحت‌تر هستند که جنب‌و‌جوش زیادی دارد. درک این مسأله که کودک شما در کدام محیط راحت‌تر است، می‌تواند اولین قدم در افزایش تمرکز و دقت او باشد.
*آرامش: موسیقی بی‌کلامِ آرامش‌بخش و نور کم می‌تواند کودک شما را برای درس‌خواندن آماده کند. «کالپانا» (Kalpana)، مادر «ماناو» (Manav) چهار ساله، می‌گوید: ««ماناو» همیشه پرانرژی بود، ولی بعد از اینکه یک تنگ ماهی را در اتاقش قرار دادم، حس می‌ٰکنم کمی آرام‌تر شده! فکر می‌کنم تماشای شناکردن ماهی‌ها تأثیر خوبی روی او داشته است!»
*دستگاه‌های الکترونیکی: حالت ایده‌آل این است که همه‌ی دستگاه‌ها شامل تلویزیون، آی‌پد، گوشی هوشمند و غیره را موقع درس‌خواندن خاموش کنیم یا از اتاق بیرون ببریم تا حواس کودک را پرت نکنند. اگر برای درس‌خواندن به رایانه نیاز دارد، مطمئن شوید از آن فقط برای درس‌خواندن استفاده می‌کند، نه چیز دیگر.
*در دسترس بودن لوازم: هر چیزی که کودک لازم دارد را در دسترس او قرار دهید تا مجبور نشود بلند شود و چیزی را بردارد. کتاب‌ها، دفتر‌ها، مدادرنگی، مداد‌ها و حتی یک لیوان آب را برای او روی میز بگذارید. این کار به کودک یادآوری می‌کند، چه میزان از کارها باقی مانده و زمان خود را بهتر مدیریت کند. همه‌ی این کارها تمرکز و و دقت کودکان را بیشتر می‌کنند.
۳. تغذیه سالم
خوردن غذای سالم رابطه مستقیمی با تمرکز و دقت کودک دارد. خوردن غذاهای آماده یا شیرین باعث می‌شود کودک بی‌حال شود، ولی غذاهای پروتئینی مانند بادام، تخم‌مرغ و گوشت بدون‌چربی هوشیاری و تمرکز را بالا می‌برد.
*کافئین: تحقیق جدیدی در آمریکا نشان می‌دهد مصرف قهوه و نوشیدنی‌های انرژی‌زا و کافئین‌دار در کودکان افزایش یافته است. این نوشیدنی‌ها شکر اضافی ناسالمی را وارد بدن آنها می‌کند که بعد باعث افت انرژی آنها می‌شود.
*سبزیجات: تحقیقی جالب در دانشگاه «آلستر» (Ulsterr) انگلیس نشان می‌دهد: خوردن نان تُست و لوبیا‌ی پخته برای صبحانه قدرت تمرکز و دقت کودکان را افزایش می‌دهد. کارشناسان اعتقاد دارند خوردن میوه‌ها و سبزیجات، آنتی‌اکسیدان هایی را وارد بدن می‌کند که قدرت ذهن را افزایش می‌دهند.
۴. روال کارهای روزمره اهمیت دارد
«آنیتا» (Anita)، مادر «راهول» (Rahul) چهار ساله، همه چیز را برنامه‌ریزی کرده‌است. «راهول ساعت ۳.۳۰ از مدرسه برمی‌گرده و یه چیزی می‌خوره. ساعت ۴ می‌برمش بیرون تا با بچه‌های همسایه بازی یا دوچرخه‌سواری کنه».
«ساعت ۵ برمی‌گردیم خونه، دست‌و‌صورتش رو می‌شوره، و یه چیزی می‌خوره. ساعت ۵.۳۰ درس‌خوندن رو شروع می‌کنه یا تکالیفش رو انجام می‌ده تا ساعت ۷.۳۰. بعد شام می‌خوره و ساعت ۸.۳۰ می‌خوابه».
همه‌ی ما لازم نیست به‌اندازه‌ی «آنیتا» منظم باشیم، مهم است که کودک ما برنامه‌ریزی داشته باشد، حتی اگر این برنامه‌ریزی انعطاف‌پذیرتر باشد. این کار مدیریت زمان را آسان‌تر می‌کند و همچنین ذهن کودک را طوری برنامه‌ریزی می‌کند که بداند چه‌وقت باید درس بخواند. در‌نتیجه تمرکز و دقت را افزایش می‌دهد! برای مثال، «راهول» می‌داند بعد‌از بازی‌کردن باید درس بخواند. پس وقتی بازی تمام شد، وارد فاز درس‌خواندن می‌شود.
۵. چرت‌زدن و استراحت تمرکز را بیشتر می‌کند
بیشتر کودکان بعد از یک خواب خوب شبانه راحت‌تر می‌توانند تمرکز و دقت کنند. یک چرت کوتاه برای ۲۰ دقیقه بعد از مدرسه یا بعد‌ازظهر برای افزایش تمرکز و دقت عالی است. قبل از اینکه کودک درس‌خواندن را شروع کند، باید دستشویی برود و چیزی بخورد. چون این چیز‌ها تمرکز و دقت را پایین می‌برد.
۶. کارهای بزرگ را به کارهای کوچک‌تر تقسیم کنید
خواندن یک فصل کامل از یک درس، به‌صورت یکباره ممکن است برای کودک سخت باشد. بهتر است فصل را به صفحه‌ها و حتی پاراگراف‌هایی تقسیم کنیم تا کودک بعد از به اتمام رساندن هر کار کوچکی احساس موفقیت کند و به او انگیزه دهد کار خود را ادامه دهد.
این کار را می‌توان نه‌تنها برای درس‌خواندن، بلکه برای کارهای خانه هم انجام داد. «نیتا» (Nita) مادر «آنکیت» (Ankit) کودک ۸ ساله، می‌گوید: «من هفته‌ها بود به آنیک غر می‌زدم کمدش را تمیز کند، ولی گوش نمی‌داد. بعد کار را با تقسیم‌کردن آسان کردم؛ گفتم که امروز قفسه پایین را تمیز کن و البته وقتی به خانه برگشتم کار انجام شده بود!»
۷. روش یادگیری کودک خود را پیدا کنید (دیداری، شنیداری یا حرکتی)
هر کودکی روش متفاوتی دارد. برخی کودکان وقتی اطلاعات را می‌بینند آن را بهتر درک می‌کنند. برخی با شنیدن راحت‌تر هستند و برخی وقتی یاد می‌گیرند که از اطلاعات استفاده عملی کنند و آن را لمس کنند. بهتر است بدانید کودک شما در کدام گروه قرار دارد، چون به‌این‌صورت کودک اطلاعات را بهتر درک می‌کند و دقت و تمرکز او بلند‌مدت‌تر می‌شود.
*دیداری: کودکانی که دیداری هستند وقی چیزی را می‌بینند بهتر آن را درک می‌کنند. در این مورد، کودک وقتی بهتر می‌تواند تمرکز و دقت کند که اطلاعات را می‌خواند و آن را می‌نویسد.
درست‌کردن فلاش کارت: اگر کودک شما باید املا یا مفاهیم را یاد بگیرد، نوشتن آنها روی یک کارت کوچک و دائم نشان‌دادن به او، کمک می‌کند این مفاهیم را سریع‌تر درک کند و به‌خاطر بسپارد.
نقاشی‌کردن: از کودک بخواهید چیزی را که یاد می‌گیرد، نقاشی کند. این کار کمک می‌کند کودک مطالب را بهتر در ذهن خود ببیند. یکی از فایده‌های این کار این است که مهارت‌های حرکتی کودک نیز بهبود پیدا می‌کند.
خط‌خطی‌کردن: معمولا می‌بینیم که کودک وقتی درس می‌خواند گوشه کتاب را خط‌خطی می‌کند و فکر می‌کنیم حواس او پرت شده. ولی درواقع خط‌خطی‌کردن کمک می‌کند کودک مطالب را به‌خاطر بسپارد و بعدا راحت‌تر آنها را به‌یاد آورد.
*شنیداری: کودکانی که وقتی چیزی را می‌شنوند آن را بهتر درک می‌کنند، یادگیری شنیداری دارند.
*بلندخواندن: کودکانی که یادگیری شنیداری دارند وقتی مطالب را بلند‌بلند می‌خوانند یا به خواندن کسی دیگر گوش می‌دهند، بهتر یاد می‌گیرند. در این موارد کتاب‌های صوتی برای کودک بهتر از کتاب‌های کاغذی هستند.
*موسیقی: گوش‌دادن به موسیقی در حین درس‌خواندن نیز به این کودکان کمک می‌کند، تمرکز و دقت کنند و مطالب را بهتر به‌یاد آورند.
*حرکتی: کودکانی که یادگیری حرکتی دارند، باید مطالبی که می‌خوانند را لمس کنند تا آن را بهتر بفهمند و درک کنند. برای این کودکان، یادگیری با برنامه‌های عملی بهتر از بلندخواندن و نوشتن است.
«نینا» (Nina)، مادر «پارکاش» (Parkash) پنج ساله، می‌گوید: «وقتی پارکاش داشت در‌مورد سیاره‌ها یادمی‌گرفت، او رو به کیهان‌سرا بردم و وقتی به خانه برگشتیم، باهم نشستیم و مدلی از منظومه شمسی ساختیم و رنگش کردیم. از آن موقع دیگه هیچ‌وقت ترتیب سیاره‌ها و اینکه کدوم‌ها حلقه دارند رو فراموش نکرد».
۸. اهداف کوتاه‌مدت برای تمرکز بهتر هستند
برای رسیدن به یک هدف، محدودیت زمانی تعیین کنید. اگر هدف درس‌خواندن است، می‌توانید بگویید در ۲۰ دقیقه تعداد مشخصی صفحه خوانده شود.
به‌یاد داشته باشید که بزرگسالان، فقط می‌توانند برای ۴۲ دقیقه کاملا تمرکز و دقت داشته باشند. بنابراین زمان تمرکز و دقت برای کودکان کمتر است. بهتر است محدوده‌های زمانی کوتاه‌تری را تعیین کنید، مثلا ۱۵ تا ۲۰ دقیقه.
نکته‌ی دیگری که باید مد نظر داشته باشیم این است که برخی کودکان در محدودیت زمانی موفق می‌شوند، ولی کودکان دیگر ممکن است حس کنند تحت فشار هستند، اضطراب پیدا کنند و تمرکز و دقت خود را ازدست بدهند.
۹. کودک خود را برای کار بعدی آماده کنید
وقتی که کودک مشغول کاری است به او بگویید که بعد از آن باید چکار کند. چند دقیقه‌ای به او فرصت دهید تا این کار را تمام کند و به سراغ کار جدید برود.
این کار مخصوصا وقتی مفید است که کودک کاری را انجام می‌دهد که برای او جالب است و از آن لذت می‌برد. چون معمولا دلش نمی‌خواهد از آن کار دست بردارد و کار دیگری را انجام دهد.
۱۰. سیستم جایزه دادن
جایزه حتما نباید چیزی مانند شکلات یا اسباب‌بازی باشد. می‌توانید کودک خود را تشویق کنید یا حتی به او بگویید بیشتر درس بخواند! «آنوشکا» (Anushka) مادر «مانسی»(Mnasi)، ده ساله می‌گوید: «دختر من خیلی دوست داره مسأله‌های ریاضی حل کنه، ولی از خواندن زبان خوشش نمیاد، بنابراین وقتی زبان می‌خونه به‌عنوان جایزه بهش اجازه می‌دم کمی جمع و تفریق کنه!».
۱۱. زمانی را به حواس‌پرتی اختصاص دهید
کودکان به‌صورت طبیعی پرانرژی و بازیگوش هستند، پس، وقتی زمان آنها برای انجام کاری به پایان رسید، می‌توانیم زمانی را به آنها بدهیم تا انرژی خود را تخلیه کنند. بهتر است در این زمان کار متفاوتی انجام دهند.
برای مثال، «شانتا» (Shantha) مادربزرگ «شیفرا» (Shifra) کودک ۸ ساله، می‌گوید: «وقتی به نوه‌‌ام املا یاد می‌دم، املای ۱۰ کلمه رو یاد می‌گیریم و بعد از آن به او اجازه می‌دم یک یا دو دقیقه اطراف خونه بدود یا اسکیت بازی کنه. این به او کمک می‌کنه روی ۱۰ کلمه‌ی بعدی تمرکز کنه». از نظر او ترکیب‌کردن یک فعالیت ذهنی و یک فعالیت فیزیکی خیلی مؤثر است.
۱۲. از انرژی استفاده کارآمد کنید
بعضی بچه‌ها صبح‌ها بیشتر انرژی دارند، ولی بعضی دیگر عصر پرانرژی هستند. مطالعه یا انجام کارهای دیگر در این زمان به بچه‌ها کمک می‌کند، بیشتر روی کار خود تمرکز و دقت کنند. همیشه فعالیت‌های سخت‌تر را برای وقتی بگذارید که بیشترین انرژی را دارند. با کاهش انرژی، همیشه می‌توانید سراغ فعالیتی سبک‌تر بروید. این کار کمک می‌کند تمرکز بچه‌ها بیشتر شود.
۱۳. نفس عمیق‌کشیدن و ایجاد تصاویر ذهنی
ترکیب‌کردن تکنیک‌های ساده‌ی آرامش‌بخش مانند تنفس عمیق و تصاویر ذهنی مثبت به مغز کمک می‌کند، مهارت‌های جدید را بهتر یاد بگیرد.
برای مثال، می‌توانید از کودک خود بخواهید که چشمانش را ببندد و تصور کند که دارد در کلاس به معلم توجه می‌کند.
در ذهن خود چه چیزی می‌بیند؟ چه چیزی می‌شنود؟ چه چیزی حواس او را پرت می‌کند؟
می‌توانید از او بخواهید تصور کند چطور می‌تواند از این حواس‌پرتی‌ها خلاص شود.
وقتی کاملا توانست این تصاویر را در ذهن خود به‌وجود بیاورد، می‌بینید که رفتار او در مدرسه نیز تغییر کرده!
مقالات مرتبط
سندروم آسپرگر و ناهنجاری های اختلال در تمرکز
عدم تمرکز کودکان و روش های درمان آن
بیش فعالی و بازی های کامپیوتری
بیش فعالی و نقص توجه در بزرگسالان و درمان آن
بازی هایی برای افزایش تمرکز کودکان
بازتاب: روش های افزایش توجه و تمرکز در کودکان - مرکز مشاوره کودک و خانواده بوجیکا